Seaspiracy Docu: Betrouwbaar of Slecht Onderbouwd?

Seaspiracy Netflix-documentaire

In Seaspiracy maken we kennis met Ali Tabrizi, een Britse filmmaker. Hij geeft aan al op vroege leeftijd gefascineerd te zijn geweest door walvissen en dolfijnen.

De documentaires van onder andere David Attenborough en Jacques-Yves Cousteau zorgde er vervolgens voor dat Ali een passie kreeg voor het leven in de oceaan. Het was dan ook zijn droom om zelf ooit een natuurdocumentaire te maken waarbij het leven in de oceaan centraal stond.

Toen Ali eindelijk klaar was om zijn documentaire te maken bleek het romantische beeld dat hij van de oceaan had flink veranderd te zijn. Zo zag hij op regelmatige basis nieuwsberichten langskomen van aangespoelde vissen, vaak met kilo’s plastic in hun maag.

Ali ging zichzelf actief inzetten tegen het gebruik van plastic door consumenten, maar kreeg op een gegeven moment de indruk dat de grootste dreiging voor de oceaan ergens anders vandaan komt. Dit zorgt ervoor dat hij zijn camera inpakt en op onderzoek uitgaat. Ali begint zijn reis in het Japanse Taiji, waar op dolfijnen gejaagd zou worden.

Al snel komt Ali tot de conclusie dat dolfijnen niet alleen gevangengenomen worden, maar ook worden gedood, om te voorkomen dat ze teveel andere vissen opeten. De vissers zien de dolfijnen als concurrentie.

Plastic vervuiling tot visserij

Tegelijkertijd loopt de plasticvervuiling uit de hand van vistuig tot mislukte recyclingprogramma’s.

Hoe verder Ali in de wereld van commerciële visserij duikt, hoe meer misstanden hij ontdekt. Zo blijkt dat belangrijke regels veelvuldig worden genegeerd. Ook komt naar boven dat personeelsleden op vissersboten soms zelfs als slaven worden behandeld.

Naast al deze misstanden zou visserij ook bijdragen aan klimaatverandering en de oceaan over enkele jaren leeggevist zijn.

Ook wordt er beweerd dat veel grote organisaties de consument misleiden door het probleem van de visserij te verdoezelen. Het zou een soort samenzwering zijn, vandaar ook de titel “Seaspiracy”.

De oplossing voor al deze problemen is volgens Ali het stoppen met vis eten. Wie zou willen bijdragen aan een betere wereld kan volgens Seaspiracy beter geen vis meer eten.

Heb je de film nog niet gezien? Bekijk dan eerst even de trailer:

Makers van Seaspiracy

Laten we eerst eens kijken wie de mensen zijn achter deze documentaire voordat we de sterke punten en kritiekpunten gaan behandelen.

De film is geproduceerd door Kip Anders. Dit is dezelfde man achter Cowspiracy, een pro-veganistische film waarin de schadelijke gevolgen van veehouderij centraal staan.

In principe is het voor iemand als Kip Andersen niet gek om betrokken te zijn bij een project als Seaspiracy, gezien zijn affiniteit met het onderwerp. Al zou je ook kunnen denken dat hij flink bevooroordeeld is, waardoor een objectieve documentaire maken misschien lastiger is.

Natuurlijk is vrijwel iedere filmmaker wel een beetje vooringenomen, maar in dit geval lijkt het overduidelijk te zijn. Kip Andersen is namelijk ook betrokken geweest bij de documentaire What The Health.

Ook Ali Tabrizi, de persoon welke in Seaspiracy centraal staat, is al eerder betrokken geweest bij een documentaire rondom veganisme. Ook hier is niets mis mee, maar het impliceert wel dat hij een aversie tegen het eten van dierlijke producten heeft.

Sterke punten van Seaspiracy

Wat meteen opvalt is dat de film het concept van duurzame visserij verwerpt.

Men heeft het tegenwoordig veel over ontbossing en veeteelt, maar de oceaan blijft vaak een beetje onderbelicht. Er zijn misschien wel enkele boeken en documentaires over, maar meestal gaat het over wat er op het land gebeurt.

Seaspiracy probeert dieper op het probleem in te gaan en durft ook belangrijke thema’s aan te snijden.

Zo werd het verbannen van plastic rietjes ooit beschouwd als een oplossing voor de vervuiling van de oceaan, maar dat nu de enige echte oplossing is om de hele commerciële visserijsector te verwijderen. De misstanden worden goed weergegeven. Van ernstige overbevissing tot verwoesting van beschermde soorten.

Wat mij daarnaast opviel is dat de documentaire fijn wegkijkt en vol zit met mooie beelden die geschoten zijn in en rond de oceaan. Er waren maar weinig momenten waarop Seaspiracy voor mij langdradig aanvoelde.

Wel moet ik zeggen dat de makers heel erg hun best hebben gedaan om op gevoel in te spelen. Zo is er een kans dat jij na afloop van Seaspiracy heel boos op de visserij bent geworden en nooit meer vis wilt eten.

In principe is er niets mis met inspelen op de emoties van de kijker. Makers van spannende televisieseries doen tenslotte niets anders.

Toch is het in het geval van een documentaire goed om jezelf bewust te zijn van het feit dat men een beroep doet op je ‘morele-kompas’, om zo een bepaald standpunt over te kunnen brengen.

Als gepresenteerde feiten een gevoel van onrechtvaardigheid en emoties bij je oproepen, betekent dit nog niet dat ze ook op waarheid berusten. Dit geldt ook voor sommige onderwerpen die je in Seaspiracy krijgt voorgeschoteld. Hoe dat precies zit ga ik je nu uitleggen.

Kritiekpunt #1: De bewering over een leeggeviste oceaan klopt niet

In Seaspiracy wordt verkondigd dat als de mensheid zo doorgaat met overbevissing, de oceanen in 2048 nagenoeg leeggevist zullen zijn. Een verontrustende boodschap. Maar klopt deze bewering ook? Het antwoord is ‘nee’.

Deze bewering werd gedaan door marien ecoloog Boris Worm van de Dalhousie University. Het idee dat de oceanen in 2048 leeggevist zullen zijn, is gebaseerd op een volledig ontkrachtte statistiek uit 2006 en later weerlegd door de auteur van de oorspronkelijke studie. Uiteindelijk bleek het om een grove overschatting te gaan toen de onderzoeker nog eens kritisch naar zijn eigen werk keek (bron, bron).

Nieuwe data laat het tegenovergestelde zien van wat in de documentaire gezegd wordt. In de zomer van 2020 kwam een tweejaarlijks rapport uit van de ‘Food and Agriculture Organization’, een onpartijdig agentschap van de Verenigde Naties.

Dit VN-rapport toont aan dat de visbiomassa (aantal vissen x gemiddeld gewicht) is gestegen doordat de visserijdruk sterk is afgenomen door het intensief beheren van visserijen (bron, bron).

In de onderstaande figuur zie je een rode lijn die de gemiddelde visbiomassa moet voorstellen. Zoals je kunt zien is de visbiomassa in het eerste decennium van de eenentwintigste eeuw sterk toegenomen. De blauwe lijn is de gemiddelde vangst en de afgenomen oranje lijn is de visserijdruk.

Ook het jaarverslag van de Europees Wetenschappelijk, Technisch en Economisch Comité voor de visserij laat een substantiële daling van de visserijdruk zien over de periode 2003-2018 in het noordoostelijk deel van de Atlantische Oceaan. De vispopulatie is aanzienlijk toegenomen en bereikte in 2018 zelfs een niveau dat 50% hoger lag dan in 2010 (bron).

Het is jammer dat negatieve beeldvorming – waar Seaspicay aan meedoet – heeft bijgedragen aan misleiding en een onjuiste voorstelling van zaken. Want ondanks dat het juist beter gaat met de oceanen geeft Seaspiracy een heel ander beeld weer.

Kritiekpunt #2: Duurzame visserij bestaat wél

In de documentaire wordt beweerd dat ‘’duurzame visserij’’ niet bestaat. Er zijn talloze wetenschappers die het hier niet mee eens zijn.

Zo geeft bioloog Bryce Stewart aan dat een groot deel van de visvangst wel degelijk duurzaam te noemen is (bron). Wel geeft hij aan dat er in sommige gebieden sprake is van overbevissing.

Ook in dit geval is het goed om in te zien dat ‘’duurzaam’’ niet altijd betekent dat de natuur ongeschonden blijft. Toch is lang niet alles even slecht als dat Seaspiracy lijkt te beweren.

Kritiekpunt #3: Het is wereldwijd onhaalbaar om te stoppen met vis eten

Seaspiracy lijkt als voornaamste boodschap te hebben dat wij als consument moeten stoppen met het eten van vis. Het idee erachter klinkt nobel in een tijd waarin we milieubewuster willen leven, maar is lang niet voor iedereen haalbaar.

Waar het in welvarende landen wellicht een goede optie is om te minderen met dierlijke producten zijn mensen er elders op de wereld volledig van afhankelijk. In landen waar een schaarste aan eten is helpt het niet als men ook nog eens bepaalde soorten voedsel gaat uitsluiten.

Ik moet erbij zeggen dat Seaspiracy zich voornamelijk focust op de grootschalige en commerciële visvangst, maar ook daar zijn mensen in veel arme landen van afhankelijk.

Kritiekpunt #4: De cijfers over visnetten kloppen niet

Ook de bewering dat minstens 46% van het plastic in de oceanen afkomstig zou zijn van visnetten blijkt niet juist te zijn. Volgens een schatting van Greenpeace ligt dit percentage op 10% (bron) (uiteraard is dit nog steeds veel teveel).

Daarbij zijn er al jaren initiatieven om het probleem van die visnetten aan te pakken. Dit terwijl Seaspiracy doet alsof zij een van de eersten zijn die het probleem durven aan te snijden.

Ook dit geeft een misleidend beeld van de situatie. Er wordt gedaan alsof grote organisaties bepaalde problemen bewust negeren, terwijl dit lang niet altijd het geval is.

Kritiekpunt #5: De interviews zijn soms misleidend

In Seaspiracy worden verschillende mensen van grote milieuorganisaties geïnterviewd. Het is echter overduidelijk dat er in deze gesprekken geknipt is.

Ondanks dat het voor filmmakers niet ongewoon is om slechts een beperkt aantal minuten van een gesprek te gebruiken lijkt het hier op een hele misleidende manier ingezet te zijn.

Komt iemand (uit het tegenkamp) even niet uit zijn woorden? Dan wordt dat stukje in de documentaire verwerkt, om te impliceren dat de persoon in kwestie dingen probeert achter te houden.

Ook wisten mensen die werden geïnterviewd niet altijd precies waar ze aan meewerkte. Zo gaf Environmental Scientist Christina Hicks achteraf via Twitter aan dat ze allerminst te spreken was over hoe de visserij in de documentaire afgeschilderd:

Unnerving to discover your cameo in a film slamming an industry you love & have committed your career to. I’ve alot to say about #seaspiracy– but won’t. Yes there are issues but also progress & fish remain critical to food & nutrition security in many vulnerable geographies. pic.twitter.com/gKlopL64Gt

— Christina Hicks (@ChristinacHicks) March 26, 2021

Conclusie Seaspiracy

Seaspiracy is een controversiële documentaire die de milieu-impact van de commerciële visserij onderzoekt. In de film worden een aantal schokkende en belangrijke kwesties aan de kaak gesteld. De filmmakers werpen belangrijke kwesties op die zeker moeten worden aangepakt.

De oproep om eens kritisch te kijken naar de hoeveelheid dierlijke producten, zoals vlees, vis en zeevruchten die we massaal consumeren is dan ook niet verkeerd.

Er zijn genoeg redenen te bedenken waarom we onze vlees- en visconsumptie moeten verminderen, van de klimaatcrisis tot dierenrechten. Ook is het goed om minder plastic te gebruiken vanwege de negatieve gevolgen voor de biodiversiteit.

Veganistische levensstijl in opmars?

Er zijn de laatste jaren veel boeken en documentaires verschenen waarin we worden aangemoedigd om een vegetarische en veganistische leefstijl te bewandelen.

In veel gevallen zit er inderdaad een kern van waarheid in, maar in de praktijk ligt het gecompliceerder dan dat. Een gezonde levensstijl is altijd een combinatie van factoren.

Ik twijfel er niet aan dat de film is gemaakt met goede bedoelingen. Maar tegelijkertijd is de film ook misleidend, en dat begint al vanaf de eerste minuten. De film overdrijft regelmatig en legt verbanden waar die er niet zijn.

Kijkers zullen het óf geloven en fel reageren (‘ik eet nooit meer vis!’) of het zo ongeloofwaardig vinden dat de échte problemen er niet meer toe doen.

Het is daarom jammer dat dit gepaard moet gaan met zoveel misleidende informatie en halve waarheden. Dit komt de geloofwaardigheid natuurlijk niet ten goede. En dat baart mij zorgen. Het gros van het publiek zal de ware agenda van de film niet herkennen.

Je kunt mensen niet vragen om gewoon te stoppen met het eten van vis zonder rekening te houden met de sociaaleconomische gevolgen hiervan in veel landen waar ze volledig afhankelijk zijn van de visserij.

Een meerderheid van de vissers in de wereld is NIET afkomstig van industriële vissersvloten – het zijn kleine boeren die voor hun levensonderhoud zorgen – en zij zullen dus profiteren van het eten van duurzamere en verantwoord gevangen vis.

Aanzetten tot actie of misleiding?

De simpele boodschap ‘eet geen vis meer’ is duidelijk bedacht voor de Westerse kijker die in de eerste plaats helemaal niet afhankelijk is van vis.

En dat is in een notendop het probleem met de hele film. Ik daag de makers uit om kleinschalige vissers in arme landen te vertellen dat ze moeten stoppen met het eten en handelen in vis en iets anders moeten doen dat hen in leven houdt. Vis bevat belangrijke voedingsstoffen.

Dus als Tabrizi aan het einde van Seaspiracy komt dat veganisme het enige antwoord is, is het belangrijk om die context in gedachten te houden. Als je daadwerkelijk de klimaatverandering wilt stoppen, vervuiling van de oceaan wilt stoppen en de mensenrechtenschendingen in de visserijsector wilt aanpakken, dan is ‘geen vis meer eten’ niet de juiste oplossing.

Wat vond jij van Seaspiracy? Laat het me weten door hieronder een reactie achter te laten.